Mở đầu:
Chuyên gia Lê Anh Phước.
Bạn có bao giờ bắt gặp một người bình thường, không quá nổi bật về học vấn hay ngoại hình, nhưng lại không ngừng tiến bộ, vượt qua thử thách và đạt được những thành tựu đáng nể? Trong khi đó, có những người rất thông minh nhưng mãi vẫn đứng yên một chỗ?
Điều tạo ra sự khác biệt không nằm ở xuất phát điểm, mà ở tư duy phát triển (Growth Mindset) – một khái niệm nền tảng nhưng có thể thay đổi toàn bộ con đường sự nghiệp và cuộc sống của bạn.
BƯỚC 1: Phân biệt rõ hai hệ tư duy – Growth Mindset và Fixed Mindset
1.1. Fixed Mindset – Rào cản vô hình
Đây là kiểu tư duy phổ biến nhưng lại là rào cản vô hình lớn nhất của sự phát triển. Người có tư duy cố định tin rằng:
- Năng lực, trí thông minh, tài năng là bẩm sinh – ai thông minh thì luôn thông minh, ai kém thì mãi mãi kém.
- Thất bại là bằng chứng cho sự yếu kém – nếu làm sai, tức là tôi không đủ giỏi.
- Thành công cần chứng minh bản thân, không phải để học hỏi – nên thường chọn việc dễ làm để “giữ thể diện”.
- Sợ bị đánh giá – nên né tránh những thử thách có thể khiến mình bị chê trách.
Hệ quả: Người mang tư duy cố định thường dừng lại ở mức “đủ dùng”, không dám bứt phá, dễ bỏ cuộc, và mang tâm lý phòng thủ khi bị góp ý.
1.2. Growth Mindset – Đòn bẩy của sự tiến bộ
Ngược lại, người mang tư duy phát triển tin rằng:
- Năng lực có thể được rèn luyện qua nỗ lực, chiến lược và kiên trì – bất cứ ai cũng có thể giỏi lên nếu học đúng cách.
- Sai lầm là một phần của học hỏi – thất bại không làm họ nản chí mà kích thích họ tìm ra cách tốt hơn.
- Phản hồi là cơ hội để hiểu rõ bản thân hơn, không phải là công kích cá nhân.
- Thành công không đo bằng vị trí hiện tại, mà bằng khoảng cách mình đã tiến bộ so với chính mình ngày hôm qua.
Hệ quả: Người có Growth Mindset dễ đạt thành tựu hơn trong dài hạn, vì họ không giới hạn bản thân. Họ học nhanh hơn, bền bỉ hơn và có xu hướng vượt qua người giỏi hơn mình ban đầu.
1.3. Bảng so sánh: Growth Mindset vs. Fixed Mindset
| Tình huống | Fixed Mindset | Growth Mindset |
| Gặp việc khó | “Mình không làm được” | “Mình chưa làm được – nhưng mình có thể học” |
| Nhận phản hồi tiêu cực | Tự ái, né tránh | Lắng nghe, phân tích để cải thiện |
| So sánh với người giỏi hơn | Ghen tị, tự ti | Học hỏi, tìm hiểu họ đã làm gì để giỏi hơn |
| Thất bại trong công việc | Xem như bằng chứng mình kém | Xem như kinh nghiệm quý báu để phát triển |
| Giao việc cho người khác | Chọn người “an toàn” | Chọn người có tiềm năng để phát triển |
1.4. Nhận diện tư duy hiện tại của chính mình
Trong đào tạo, một bước quan trọng là giúp học viên tự soi chiếu lại tư duy của chính mình. Hãy thử trả lời những câu hỏi sau:
- Khi gặp một nhiệm vụ khó, bạn có thường xuyên từ chối vì “mình không hợp”?
- Bạn có thấy khó chịu khi bị góp ý, ngay cả khi góp ý đó đúng?
- Bạn có cảm thấy sợ thử thách vì “làm sai sẽ bị đánh giá”?
- Bạn có từng cảm thấy ghen tị thay vì ngưỡng mộ người giỏi hơn mình?
Nếu bạn trả lời “có” cho nhiều câu hỏi trên, đó là dấu hiệu bạn đang mang nhiều thành tố của Fixed Mindset – và đây chính là lúc bạn bắt đầu quá trình chuyển hóa tư duy.
BƯỚC 2: Hiểu cơ chế tâm lý – sinh học của tư duy phát triển
Nhiều người cho rằng tư duy chỉ là “thái độ” hoặc “suy nghĩ tích cực”, nhưng sự thật, tư duy phát triển (Growth Mindset) không chỉ là niềm tin – nó có cơ sở tâm lý, sinh học và hành vi rõ ràng, được chứng minh bởi nhiều nghiên cứu trong lĩnh vực thần kinh học, tâm lý học nhận thức và giáo dục.
2.1. Não bộ con người có thể thay đổi: Neuroplasticity
Neuroplasticity là khả năng tự tái cấu trúc của não bộ. Trước đây, khoa học từng tin rằng năng lực trí tuệ là cố định từ khi sinh ra, nhưng ngày nay đã chứng minh:
Mỗi khi bạn học một điều mới, não bộ tạo ra các liên kết thần kinh mới. Việc lặp lại và luyện tập sẽ củng cố những liên kết đó, giống như việc xây một con đường mới trên bộ não.
Điều này có nghĩa: năng lực là thứ có thể rèn luyện, tương tự cơ bắp khi được tập thể dục đúng cách.
Người có Growth Mindset thường:
- Tin rằng nỗ lực làm thay đổi kết quả
- Bền bỉ luyện tập kỹ năng, thay vì trông chờ vào “năng khiếu”
- Hứng thú với quá trình học tập, chứ không chỉ kết quả cuối cùng
2.2. Nhận thức và cảm xúc hình thành thói quen tư duy
Tư duy của một người không hình thành trong một sớm một chiều – mà là kết quả của hàng loạt kinh nghiệm sống và cách não bộ phản ứng với phần thưởng, thất bại, và cảm xúc.
- Khi bạn thành công và được khen ngợi vì “thông minh”, bạn dễ có xu hướng bảo vệ hình ảnh đó → hình thành tư duy cố định.
- Khi bạn được ghi nhận vì nỗ lực, bạn hiểu rằng thành công là do học hỏi và cố gắng → phát triển tư duy tích cực.
Một môi trường quá chú trọng thành tích, điểm số, hoặc sợ mắc lỗi dễ khiến con người hình thành Fixed Mindset.
Ngược lại, môi trường cho phép thử sai, phản hồi tích cực và tập trung vào quá trình sẽ thúc đẩy Growth Mindset.
2.3. Vai trò của phản hồi trong củng cố tư duy
Phản hồi (feedback) là một trong những công cụ quan trọng nhất để thúc đẩy hoặc triệt tiêu Growth Mindset:
- Phản hồi sai cách: “Em làm sai rồi, em không đủ năng lực đâu” → nuôi dưỡng nỗi sợ và Fixed Mindset
- Phản hồi đúng cách: “Lần này chưa hiệu quả, nhưng anh tin nếu em thử cách khác thì sẽ cải thiện” → nuôi dưỡng niềm tin vào sự phát triển
Nguyên tắc vàng trong phản hồi:
→ Tập trung vào nỗ lực, chiến lược, cách học – không gán mác vào con người.
2.4. Kích hoạt cơ chế “học sâu” (Deep Learning) thông qua Growth Mindset
Trong môi trường đào tạo, người học có Growth Mindset thường:
- Tò mò và đặt nhiều câu hỏi
- Học để hiểu, chứ không học để “qua môn”
- Có khả năng áp dụng kiến thức vào thực tế cao hơn
Điều này giải thích vì sao doanh nghiệp có văn hóa tư duy phát triển thường:
- Đổi mới nhanh hơn
- Có năng suất cao hơn
- Ít xảy ra khủng hoảng nội bộ do thiếu giao tiếp hoặc sợ trách nhiệm
BƯỚC 3: Nhìn thấy lợi ích thực tế khi áp dụng Growth Mindset trong công việc
Áp dụng Growth Mindset không chỉ là thay đổi cách nghĩ – mà là nâng cấp toàn diện cách làm việc, cách phản ứng, và cách tạo ra giá trị lâu dài trong tổ chức. Khi tư duy phát triển được triển khai đúng cách, nó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu suất cá nhân, hiệu quả đội nhóm và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.
3.1. Đối với nhân viên cá nhân
- Tăng khả năng học hỏi và thích nghi
Người có Growth Mindset luôn tin rằng mình có thể giỏi hơn nếu chịu học và rèn luyện.
Khi tiếp nhận công việc mới, họ không bị choáng ngợp – mà chủ động tìm hiểu, đề xuất cách làm tốt hơn.
- Bình tĩnh trước thất bại – linh hoạt trước thay đổi
Không còn sợ bị đánh giá khi mắc lỗi, họ nhìn nhận vấn đề dưới góc độ học hỏi.
Từ đó hình thành phản xạ linh hoạt, xử lý được nhiều tình huống phức tạp, biến khó khăn thành cơ hội trưởng thành.
- Chủ động phản hồi – cầu tiến và biết sửa sai
Growth Mindset giúp nhân viên mở lòng tiếp nhận góp ý, biết tự phản tỉnh và chỉnh sửa hành vi, thay vì đổ lỗi hoặc phòng thủ.
- Gia tăng giá trị cá nhân trong tổ chức
Người có tư duy phát triển luôn “tự nâng cấp” bản thân, do đó, họ trở thành nguồn lực quý hiếm trong công ty – linh hoạt, chủ động, dễ dẫn dắt người khác.
3.2. Đối với quản lý và lãnh đạo
- Xây dựng đội ngũ biết học – biết sai – biết sửa
Quản lý có Growth Mindset sẽ không dập tắt sáng tạo bằng những câu nói như: “Chuyện này không làm được đâu!”.
Họ khuyến khích nhân viên thử – sai – rút kinh nghiệm – cải tiến.
- Tạo ra văn hóa làm việc tích cực và bền vững
Không phải lúc nào cũng phải thành công ngay, nhưng mọi người trong nhóm sẽ học được điều gì đó từ mỗi dự án.
Điều này giảm đáng kể căng thẳng nội bộ và gia tăng tính kết nối giữa các thành viên.
- Khả năng phát hiện tiềm năng thay vì chỉ đánh giá kết quả
Nhà lãnh đạo mang tư duy phát triển không chỉ nhìn vào CV, KPI hay quá khứ – mà còn nhìn thấy khả năng phát triển của nhân viên để giao đúng việc, huấn luyện đúng điểm.
- Thúc đẩy hiệu suất dài hạn
Thay vì ép nhân viên chạy theo con số ngắn hạn, họ dẫn dắt đội ngũ đi theo hành trình bền vững: làm tốt hơn mỗi ngày – kết quả tự nhiên sẽ đến.
3.3. Đối với đội nhóm & tổ chức
- Nâng cao khả năng đổi mới – sáng tạo
Khi mọi người không sợ sai, họ dám nghĩ khác, thử mới. Điều này tạo ra văn hóa đổi mới, rất quan trọng trong thời đại thay đổi liên tục.
- Giảm tỷ lệ nghỉ việc và khủng hoảng nhân sự
Nhân viên cảm thấy mình đang phát triển mỗi ngày – nên ít có nhu cầu “nhảy việc” vì họ thấy giá trị bản thân đang được công nhận và phát triển đúng hướng.
- Tối ưu quá trình đào tạo & phát triển nguồn lực
Với tư duy phát triển, doanh nghiệp không cần chi quá nhiều tiền vào tuyển dụng người giỏi từ bên ngoài – mà có thể nuôi dưỡng, phát triển nội lực từ bên trong.
- Tăng cường khả năng phục hồi tổ chức (organizational resilience)
Trong khủng hoảng (ví dụ: dịch bệnh, cắt giảm chi phí, thay đổi chiến lược), những nhân sự và đội ngũ có Growth Mindset sẽ là người dẫn đầu trong việc tái cấu trúc, thích nghi và vượt qua.
BƯỚC 4: Thực hành 7 bước rèn luyện tư duy phát triển
Tư duy phát triển không phải là điều bạn có hay không – mà là một kỹ năng có thể rèn luyện mỗi ngày. Dưới đây là lộ trình 7 bước thực tiễn giúp bạn chuyển hóa từ tư duy cố định sang tư duy phát triển, từ “bị giới hạn” sang “tự do mở rộng”.
4.1. Tự nhận diện tư duy cố định trong bản thân
Trước khi thay đổi, bạn cần nhìn thấy chính mình đang ở đâu. Nhiều người mang tư duy cố định nhưng không tự biết vì đã quá quen với suy nghĩ tiêu cực và giới hạn bản thân.
Cách thực hiện:
- Viết ra 3 tình huống gần đây bạn đã từ chối một cơ hội, ngại thử cái mới, hay bỏ cuộc.
- Tự hỏi: “Tôi từ chối vì thiếu khả năng – hay vì tôi nghĩ mình sẽ thất bại?”
Mục tiêu: Gọi tên được nỗi sợ gốc rễ – là bước đầu tiên để vượt qua nó.
4.2. Thay đổi ngôn ngữ nội tâm
Cách bạn nói chuyện với chính mình phản ánh và củng cố tư duy của bạn. Những câu nói như “Tôi không giỏi cái này” chính là biểu hiện của tư duy cố định.
Cách thực hiện:
- Thay vì nói: “Tôi không làm được” → nói: “Tôi chưa làm được, nhưng tôi đang học”.
- Thay vì: “Tôi luôn như vậy” → nói: “Tôi đang rèn để thay đổi điều đó”.
Mục tiêu: Tự huấn luyện lại hệ điều hành bên trong – nói điều mình cần, không nói điều mình sợ.
4.3. Tái định nghĩa thất bại
Thất bại không định nghĩa bạn là ai – nó chỉ đơn thuần là một dữ liệu phản hồi. Người có Growth Mindset nhìn sai lầm như một phần thiết yếu trong hành trình phát triển.
Cách thực hiện:
- Sau mỗi lần mắc lỗi, hãy viết ra: “Tôi học được gì từ điều này?”.
- Áp dụng nguyên tắc: Fail Fast – Learn Faster (Sai sớm – học nhanh hơn).
Mục tiêu: Biến thất bại từ điểm kết thúc thành điểm bắt đầu mới.
4.4. Thiết lập mục tiêu học tập – không chỉ mục tiêu kết quả
Người có tư duy phát triển không chỉ đặt mục tiêu làm gì, mà còn đặt mục tiêu học được gì trong quá trình đó.
Cách thực hiện:
- Bên cạnh KPI, hãy thêm một cột trong bảng kế hoạch: “Tôi sẽ rèn kỹ năng gì qua nhiệm vụ này?”
- Ví dụ: Thay vì chỉ “hoàn thành báo cáo đúng hạn”, hãy đặt thêm “học cách tổng hợp số liệu hiệu quả hơn”.
Mục tiêu: Đưa việc phát triển bản thân trở thành một phần trong công việc hằng ngày.
4.5. Tạo môi trường dám sai – dám chia sẻ
Tư duy phát triển không thể hình thành trong môi trường chỉ chấp nhận thành công. Bạn cần một không gian mà sai lầm không bị chỉ trích, mà được khai thác để học hỏi.
Cách thực hiện:
- Tổ chức các buổi “học từ thất bại” trong nhóm/công ty: mỗi người chia sẻ một điều từng làm sai và bài học rút ra.
- Quản lý nên phản hồi bằng hướng dẫn thay vì chỉ trích cá nhân.
Mục tiêu: Biến sai thành tài sản, không phải gánh nặng.
4.6. Tập luyện tư duy phản biện thay vì phản ứng cảm xúc
Người mang Growth Mindset không phản ứng bốc đồng khi bị phản đối hay phê bình – họ phản biện một cách có tư duy để tìm hiểu và cải thiện.
Cách thực hiện:
- Dừng lại 10 giây trước khi phản ứng cảm xúc.
- Hỏi bản thân: “Đâu là phần đúng trong lời góp ý này?”, “Tôi có bằng chứng gì cho suy nghĩ hiện tại của mình?”
Mục tiêu: Rèn khả năng “tư duy trước khi phản ứng” – thay vì “phản ứng rồi mới hối tiếc”.
4.7. Ghi nhận sự tiến bộ – thay vì đợi đến khi “thành công”
Thành công lớn là kết quả của nhiều bước tiến nhỏ không ngừng nghỉ. Người có tư duy phát triển biết ghi nhận từng bước đi, từ đó nuôi dưỡng động lực nội tại.
Cách thực hiện:
- Mỗi tuần, dành 5 phút viết nhật ký: “Tuần này tôi đã tiến bộ ở điểm nào?”
- Khen bản thân và đồng đội không chỉ khi đạt mục tiêu – mà cả khi đã nỗ lực hết mình.
Mục tiêu: Tạo cảm giác tiến bộ liên tục – nuôi dưỡng nội lực thay vì lệ thuộc vào khen thưởng bên ngoài.
Kết luận:
Trong thế giới có thể bị AI thay thế nhiều vai trò, điều khiến con người khác biệt không chỉ là kỹ năng chuyên môn – mà là khả năng học hỏi không ngừng. Và để học được, bạn cần một nền tảng mạnh mẽ: Tư duy phát triển.
Khi bạn xây dựng được tư duy này cho bản thân – bạn có thể thay đổi hành trình sống. Khi bạn xây dựng được tư duy này cho tổ chức – bạn đang kiến tạo văn hóa bền vững, đổi mới, và phát triển liên tục.
LIÊN HỆ
Nếu bạn đang xây dựng đội ngũ nội bộ, đang đào tạo nhân sự cấp trung hoặc tìm kiếm mô hình phát triển đội ngũ thông minh – tư duy phát triển là bước khởi đầu không thể thiếu.
Hãy để Chuyên gia Lê Anh Phước và đội ngũ huấn luyện của anh đồng hành cùng bạn trong các chương trình đào tạo thực chiến, từ xây dựng nền tảng tư duy đến triển khai kỹ năng làm việc hiệu quả.
📩 Đăng ký đào tạo hoặc nhận tư vấn tại: Bách Khoa Marketing hoặc Alphalife Việt Nam
📞 Hotline hỗ trợ doanh nghiệp: 0961 346 598 hoặc 092 6712 111
📘 Kết nối học hỏi trên Fanpage: Anh Phước HR